KASO DI BONAIRE — James Finies

Getting your Trinity Audio player ready...

Reading Time 10 mins

December 23, 2022

Link to English Version

E desafionan aktual manera kambio di klima (global warming), e aftershocknan persistente di pandemia Covid-19, e gera na Ukraina, e aumento di fasismo outoritario I desaparishon di demokrasia, ta menasanan grave pa pas mundial. Sin embargo, media prinsipal I plataformanan di retnan sosial ta konsentrando I guiyando nan audiensa nan atenshon na potensial narativonan apocalyptico, tin un grupo  lubida di pueblonan  I nashonan ku no a avansa mas aya di residualnan di e prinsipal holokaustonan di historia, e trafifikashon di esklavonan Afrikano I segundo Guera Mundial

E artikulo aki lo tira lus riba e kapitulo skur di historia mundial ku no a desaparese pero ta kontinua ta un plaga pa nos mundo. Eksplotashon komersial kolonial di e teritorionan manera Bonaire a enrikese e kolonisadonan, kontribuyendo na e prosperidat di awe asina yama nashonan “liderando”. Nos riba Bonaire no ta bibando den un era post-kolonial. Aun, den bista di e no termina, emansipashon no kompleta di pueblonan I nashonan Karibenjo, Bonaire ta eksistiendo komo un dependensia kolonial den strukturanan dependiente kolonial.

KASO DI BONAIRE

Na 1954, Reino Hulandes su Statuut a defini e areglonan konstitushonal I territorionan di e Reino Hulandes. Asina, e asina yama Antia Hulandes outonomo a wordu establese, konsistiendo di Korsou, Aruba, Sint Marten, Bonaire, Saba I Sint Eustatius. Na 1986 Aruba a logra “status apartus”.

Na e disolushon di Antia Hulandes riba 10 oktober 2010, e isla di Bonaire a wordu ofisialmente aneksa I integra bao di derechonan desigual den konstitushon Hulandes sin aprobashon di e pueblo Boneriano. Nan outonomnia a wordu retrosede komo ku e gobierno lokal a wordu subordina na gobierno kolonial for di Den Haag.

Sr Finies, un Boneriano, a ninga di asepta e aneksashon illegal I a bandona su karera profeshonal komo bankero komersial pa kampanja kontra (e illegalidat) dor di protesta dilanti di ofisina di gobierno komo protesta pa 222 dia konsekutivo, ninga di bai kas pa forsa un referendum na 2015. Despues di hanja atenshon mundial, e referendum a wordu duna. E pregunta tabata, “ Bo ta di akuerdo ku e status aktual, ku ta laso direkto ku Hulanda? Si o No? Na esaki 66% di e pueblo a vota No I a rechasa e aktual status i aneksashon illegal. E resultado aki a wordu ratifika dor di e parlamento Boneriano komo un desishon demokratiko legal di e pueblo Boneriano.

Despues di e referendum, gobierno di Hulanda a ignora e eskoho di e pueblo. Sr Finies a funda Nos Kier Boneiru Bek, NKBB, un organisashon di sosiedat sivil sostene pa e pueblo di Bonaire, I a embarka riba un mishon internashonal pa avansa e kausa di Bonaire I trajektoria di Nashonan Uni. Sin niun sita adelanta, Sr Finies, huntu grupo di sosiedat sivil I Sra Davika Bissessar, presidente di Derecho Humano Bonaire,  a bai sede di Nashonan Uni na New York akompanja pa Bonerianonan, inkluyendo e eskritor. Kontra tur espektativa, James Finies a papia den Komite Spesial di Dekolonisashon C24 di Nashonan Uni riba 22 juni 2016. E la denunsia e atrosidatnan Hulandes kontra nos pueblo manera violashon di e Karta di Nashonan Uni I Ley Internashonal. Despues di su presentashon, nos a reuni ku mas ku 20 mishonan di C24 nan Ambassadornan, ku a wordu di shock pa e revelashon di akshonan Hulandes. Nan a rekomenda ku pa nan yuda nos, nos mester wordu inklui riba e lista di Teritorionan-sin-Propio-Gobernashon (TSPG NU) pa wordu proteha kontra kolonialismo Hulandes. I hopi imporatante, nos mester hanja nos besinjanan regional, Sentro I Sur Amerika, pa sostene e inisiativa aki. Mas alew tambe a wordu rekomenda ku nos tambe mester laga hasi un investigashon di loke nos a splika independientemente investiga pa un organisashon rekonose pa Nashonan Uni. Nos mas alew a hanja sosten di e Konferensia Permanente di Partidonan Politiko di Amerika Latino I Karibe (COPPPAL) pa resolushonan di Mexico 2012, Bonaire 2016, St Maarten 2017, tur sosteniendo e trajektoria di pone Bonaire bek riba lista TSPG di NU.

VIOLASHONAN DI DERECHONAN HUMANO I ATROSIDATNAN HULANDES KOMETE KONTRA E PUEBLO BONERIANO

Bonerianonan ta bringa un lucha duru pa salvarguardia nos kultura I herensia I mantene derechonan humano kontra atake violento di maneho di imigrashon Hulandes ku e meta pa hasi nos minoria, si no eradika nos, den nos mes pais. Pa promove I logra nan intenshonan nan a destrui tur aspektonan di soberania, e Hulandesnan a tene akshonan drakoniko ku a afekta negativamente e outonomia Boneriano.

Prome nan:

Tuma kontrol di frontera over pa Marachausee Hulandes

Desarma tur seguridat, forsnan boluntario, I a tene hasta akshonan kampanjanan di porta pa porta kitando tur arma asta skopet di airu.

Nan a ekspande e warda di polis domina pa ekstraheronan—a traha e prizon di 2 mas grandi na mundo pa kabes

Depopulashon I kolonialismo di establese:

Imigrashon habri- e polulashon estranhero a dobel di 2010 pa 2022, a krese di 11000 pa 22000 – kualke Hulandes-Oropeo mester di solamente un address I por vota den 90 dia den elekshonan lokal. Na 2017, e nativonan a kai bao di 40%, I pa 2030, nan lo ta menos ku 1/3 parti di e populashon riba kaminda pa wordu eradika den algun dekada.

Gobierno Hulandes a impone ley di euthanasia riba e grandinan- prome i despues e mortalidat a eksplota ku mas ku 60% –  leynan drakoniko a wordu institui: Ley 1: Dokternan por ninga intervenshon mediko pa hende riba 70 anja di edad. Ley 2: Suidadanonan nan organonan humano ta pertenese na estado Hulandes I e systema mediko COOMEVA na Colombia ta di donjo Hulandes I ta bao di investigashon criminal pa trafikashon illegal di organonan humano di hobenan nan organonan ku a muri den nan fasilidatnan.

Sterilashon sitematiko di nos muhenan hoben – bahada di nasementu natural ca 50%

Diaspora, yunan di nativonan nase na islanan bisinja pa motibo I kondishonan mediko ta wordu ninga re-entrada na Bonaire

Ta kita yunan for di nan mamanan pa motibu di ta bibando den kondishonan di pobresa I ta entrega nan na famianan Hulandes adoptivo, pagando nan suma nan grandi na e famianan Hulandesnan I lagando e mamanan Boneriano keda biba den situashon di pobresa

Impuesto I tereno

Impuesto a wordu hisa na nivel Hulandes-Oropeo- pagando mesun tantu impuesto ku na Hulanda – pero entrada ta menos ku mitar ku ta risibi na Hulanda – mandando mas ku 60% di e populashon bao di linja di pobresa

Impuesto riba tereno I propiedat  – a subi te ku 800 pa 1000% – asta NGO fasilidatnan di deporte, scouting, I parkenan rekreashonal a wordu impone impuesto eksesivo I tuma nan over

A bende 10% di nos isla na un Hulandes priva

Akseso na playanan ta wordu ninga o regula pa lokalnan

Pobresa I Sistema finansiero:

A kambia nos moneda di Florin Antiano pa dollar merikano,komo resultado – produktonan/kuminda su preis I kosto di bida a subi I entreda a baha, preis di pan a subi ku 270%

Kambio di maneho pa merkado habri I preis liber den nos merkado chiki a dirigi na kartelnan I eksploshon di preis.

E sistema finansiero a wordu di tuma over over pa Outoridat Merkado Finansiero di Hulanda – lokalnan no por fia mas- sera tur sistema di transferensia di sen manera Western Union ets- sera/kibra sistemanan di kredito, sistemanan di kooperativa, I kredit union ku a yuda nuild up nos pais- finansiamento di kasnan publiko I traha-bo-mes kas a wordu sera.

Utilidat, manera koriente I awa, a wordu tuma over pa Outoridat Konsumido Merkado Hulandes- prome un pareha/kas tabata paga ca 100-200 U$ pa/luna – luna pasa ultimo September e mesun kas su resibu di awa tabata U$.1000 – sera I rekonekshon gastunan ta masha haltu

Mas ku 60% di e populashon awor ta eksisti bao linja di pobresa – raportnan di KITLV, NIBUD, Derecho Human Hulandes, Ombudsman, Greenpeace, Derechona di Mucha, ets

Edukashon I Kultura:

Tur nivel di edukashon – kambia pa normanan Hulandes – a retrosede nos edukashon di Papiamento pa lenga estranhero- violashonan di derechonan di muchanan Boneriano di edukashon den lenga materno- nos yunan nativo ta wordu manda na e nivelnan mas abao di edukashon – segregashon di nos hobenan

Degradashon I kitamento for di trabao di maestronan lokal remplasando nan ku maestronan ku ta papia Hulandes

Dunando maestronan Hulandes insentivo pa imigra – insentivonan di impuesto/dobel prima pa bibiendo ets

Edukashon vokashonal I edukashon di Segundo oportunidat – usando falta di abilidat pa papia Hulandes pa degradashon di studiantenan

Hasiendo Bonaire atraktivo pa stagiare Hulandes – dunando trabao- despues nan ta bolbe bek komo supervisor o manager

Eventonan kultural- E eksisitensia di Karnaval, Dia di rinkon, I regatta tur seriamente menasa

Piskamentu, jagmentu nos manera di biba tur ta seriamente restringui I regula, strobando lokalnan akseso na nan rekursonan natural di kuminda

Frontera di laman – coastguard fuertemente arma; piskado, I eventonan kultural regatta, nan ta wordu para I interoga riba laman I intimida komo terorista o kriminalnan

Institutional & Business sector:

Sektor institushonal I di negoshi:

Hefenan di institushonan gobernamental a wordu degrada I remplasa ku Hulandesnan Oropeo imigrando

Negoshinan lokal a wordu kobra impuesto retrosede I regula kibra nan negoshi, I Hulandesnan a tuma tur negoshonan lokal over

Merkado lokal di turista – regula I tuma over pa Hulandesnan

Awor asta hardinero, ferfdo, ets ta Hulandes

E PREGUNTA TA KIKO HULANDA A GANA FOR DI E ANEKSASHON ILLEGAL AKI

Ku e aneksashon illegal di Bonaire, e gobierno Hulandes a gana lo siguiente:

Ful poder politiko I legislativo I kontrol riba e isla

200 mia nautiko Esklusivo Zona Ekonomiko di laman Karibe

Kontrol kompleto riba e aeropuerto lokal I ta kompromete den kontinou ekspanshon, desaroyando e aeropuerto na standardnan militar I pasobra Bonaire ta 50 miya so for di kosta di Venezuela, ku kual Estados Unidos I Este tin konflikto kontinou. Este lo por husa Bonaire komo potenshal base di NATO den intenshon pa pasifika Venezuela I e region. E futuro di Latino Amerika ta possee I posibel menasa di base di NATO enfrente di kosta Sur Amerikano.

CHARTER DI NASHONAN UNI LEY VIOLA PA E HULANDESNAN:

E efektonan I konsekuensianan di sklabitut, e lucha kontinou pa libertat, I e pueblonan kolonisa nan lucha pa independensia I igualdat a logra momento den e vispera di devastashon di prome I segunda geranan mundial. Mas ku 80 mion bida humano a wordu sakrifika, nashonan a hanja konsiensa nobo: niun pueblo, niun gobierno, chiki o grandi, mester wordu tene subordina pa un otro nashon pasobra tur nashon mester ta liber I igual ku tur otro/ Esaki ta promesa uniko di humanidat I asina e nasemento I obhetivo prinsipal di derechonan humano igual I outo-determinashon di tur pueblo.

E status di Bonaire no ta kumpli ku standardnan di propio-gobernashon I ta representa un dekolonisashon imkompleto ku un imbalansa fundamental entre e teritorio I e kosmopolis. E areglonan kontemporario di dependensia karaketerisa pa inigualdat politiko no ta kumpli ke e standarnan di gobernashon demokratiko I meremente ta representa dekolonisashon inkompleto, manera

E status di dependensia di Bonaire tabata un fase preparatorio pa kompleta dekolonisashon ku Kompleto Grado di Propio-Gobernashon ku Igualdat Absoluto Politiko

E pueblo di Bonaire tin un derecho humano sagrado inalienable fundamental di outo-determinashon garantisa den diferente instrumentonan internashonal, ku Hulanda ta violanda deskaradamente:

E kosmopolis ku ta mantene e teritorionan I areglonan territorial den Karibe mester mantene nan mes na nan responsabilidatnan internashonal bao di Nashonan Uni Charter pa avansa e teritorionan bao di nan atministrashon na Ful Grado di Propio Gobernashon

Sosiedat sivil Organisashon No Gobernamental di Bonaire a enkarga e Projekto di Estudionan di Depensia pa hasi un investigashon riba e nivel di demokrasia I propio gobernashon na Bonaire. Esaki ta e prome biaha den historia ku un investigashon manera esaki ta wordu hasi dor di sosiedat sivil NGO pasobra ta gobierno ta hasi esakinan. Pasobra e gasto di e investigashon ta haltu, nos mester hasi fundraising pa medio di BBQ, donashonan, loteria pa mas ku tres anja. Un humilde Boneriano ku ke keda anonimo a bende un pida tereno pa yuda paga pa e investigashon.

E investigashon ta rekonose I asepta pa e Asamblea General di Nashonan Uni komo un raport independiente komo e ta kontene indikatornan di propio gobernashon aproba pa Asamblea General di Nashonan Uni. Tambe mester wordu nota ku e tipo di raport aki tabata un di e dokumentonan prinsipal husa den e re-listing eksitoso di Polynesia Franses na 2013 komo un TSPG bao NU kontra Fransia.`

Lista di derechonan ku Hulanda ta negando e pueblo Boneriano

INVESTIGASHON DI PROPIO GOBERNASHON SUFISIENSA DEN KONFORMIDAT KU STANDARNAN INTERNASHONALMENTE REKONOSE: PAIS BONAIRE  

E investigashon a konklui:

E derecho inalienable di outo-determinashon no a hiba na proseso transformashonal di dekolonisashon I demokrasia- pero a wordu remplaza pa un proseso distorta resultando den hoax kruel di reforma kolonial ku e Hulandesnan ta perpetuando e inigualdat ku e proseso tabata suppose di remplasa. Ta pa wordu observa ku gobernashon di dependensia no ta gobernashon demokratiko, meskos ku kolonialismo no ta demokrasia. E entidat publiko renombra “entidat publiko territorial” ta un di diferente model di gobernashon di depensia global erroneamente projekta den siglo 21 komo forma di demokrasia I aplika na un manera ku ta burla di derecho inalienable genuino di outo-determinashon bao di ley internashonal. Esaki ta kon e senario a desaroya pa Bonaire. “E konklushon ta ku kualke projekshon di Bonaire komo modelo di gobernashon demokratiko ta un ilushon grandi – defisiente na tur midinan di gobernashon demokratiko. Sinembargo, miemtras ku kolonialismo ta permanese un forma illegal opresivo, su illegalidat I naturalesa opresivo ta kasi tur biaha un asunto di poder, no hustisia. Esaki ta reto fundamental na e proseso kontemporario di outo-determinashon I su konsekuente dekolonisashon pa huridikshonan islanan manera Bonaire.

REPORTE REKONOSE PA NASHONAN UNI

E investigashon ta rekonose I asepta pa e Asamblea General di Nashonan Uni komo un reporte independiente pasobra e ta kontene  indikatornan usa pa hasi e investigashon. Mester wordu nota ta e tipo di reporte aki tabata un di prisinsipal dokumentonan kritiko usa den e eksitoso re-listing di Polynesia Franses na 2013 komo un TSPG bao di Nashonan Uni kontra Fransia

Dor di tin Bonaire pone riba e lista di Teritoriona-Sin-Propio-Gobernashon di Nashonan Uni (TSPG) e gobierno Hulandes lo wordu obliga, komo miembro di akuerdo ku artikulonan, resolushonan I tratadonan di Nashonan Uni Charter, pa kumpli ku lo siguiente. E Hulandesnan mester raporta anualmente na e Asamblea General riba e isla su avansenan sosial, ekonomiko I politiko, manera mandato di artikulo 73 di e Charter di Nashonan Uni. Mas alew, e re-listing lo permiti organonan supranashonal di Nashonan Uni pa evalua I interveni, yuda I sostene e isla kaminda ta nesesario, I supervisa tur aktividat I akshonan ku ta dirigi na dekolonisashon I propio gobernashon.

Kuando ku medidanan ta wordu respeta, Bonaire lo ta riba kaminda pa reklama su derechonan inherente di outo-determinashon I lo join e komunidat di nashonan komo un estado soberano pasobra grandura nunka lo por stroba un pais su derecho pa biba liber.


Sr James Finies ta presidente di Nos Kier Boneiru Bek I Vise Presidente di Derecho Humano Bonaire. Un Boneriano indigino, Sr Finies a kampanja pa dekadanan pa ekspone e situashon kolonial di Bonaire I krea konsiensa di violashonan de derechonan humano I derecho di outo-determinashon di e pueblo di Bonaire.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

one × 4 =